آموزش تجوید

تأثیر توجه به حجم حروف؛ سومین کلید یادگیری لهجه عربی

در جلسات گذشته گفته شد که چگونه لهجه عربی در قرائت قرآن پیدا کنیم و همانطور که می‌دانید سه کلید معرفی شد، کلید اول کلید «حرکات» بود که در نماز و قرائت تمرین شود. کلید دوم کلید «حروف» بود که گفته شد ۱۰ حرف متفاوت بین عربی و فارسی وجود دارد و آموزش داده شد.

تفاوت حجم حروف در زبان عربی

در این جلسه کلید سوم لهجه عرب را که کلید «حجم» است آموزش خواهیم داد. این موضوع در زبان فارسی با عنوان «حجم صداها» مطرح است. در زبان عرب حجم صداها و حجم حروف با هم متفاوت هستند که در ادامه توضیح داده خواهد شد.

در زبان عرب، حجم حروف و حجم صداها متفاوت هستند، به این ترتیب عملاً این کلید حجم که گفته خواهد شد چگونه است، در زمره قواعد تجوید قرار خواهد گرفت،‌ بنابر این عملاً هم لهجه عرب را آموزش می‌دهیم و هم اینکه افرادی که می‌خواهند مکالمه عربی یاد بگیرند می‌توانند از این سه کلید استفاده ببرند.

حجم به چه معناست؟

عرب‌ها همانند فارس‌زبان‌ها حروف کلمات‌شان هم حجم نیست، حروف در زبان فارسی همه‌، هم حجم هستند و همه حروف را همانگونه که هستند، ادا می‌کنیم مانند تَ، بَ، رَ،‌ شَ و …، عرب‌ها حروفشان دارای حجم متفاوت است، بعضی‌ صدای حروف آنها درشت است بعضی از آنها نازک است و این درشتی و نازکی در کنار هم زیبایی می‌آفریند. مثل یک ارکستری که سازهای آن صدای بم و صدای زیر تولید بکند.

تأثیر رعایت حجم حروف بر زیبایی تلاوت

در زبان قرآن و زبان عرب که به طور اصولی داریم رعایت می‌کنیم هر کدام از حروف دارای حجم متفاوتی هستند که زمانی که در کنار هم قرار می‌گیرند صدای خواندن قرآن ما را قبل از اینکه آهنگین بخوانیم موسیقایی و زیبا می‌کند.

اگر کلید حجم را رعایت نکنیم و آیات قرآن را به صورت فارسی تلفظ کنیم این گونه خواهد شد؛‌ «الْحَمْدُللّهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ مَالِکِ یَوْمِ الدِّینِ». همه این آیاتی که تلاوت شد نازک بود در حالی که عرب این کار را نمی‌کند بلکه می‌گوید «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ الْحَمْدُ للّهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ، الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ إِیَّاکَ نَعْبُدُ وإِیَّاکَ نَسْتَعِینُ و …».

تعریف تفخیم و ترقیق

در اینجا حروفی همچون «ر» را درشت می‌گویند الْحَمْدُ للّهِ را نازک می‌گویند، «اهدِنَا الصِّرَاطَ المُستَقِیم» را در گلو حجم می‌دهیم. در قواعد تجوید به حجم و درشتی صدای حروف «تفخیم» می‌گویند، یعنی پر بودن و درشتی صدا، نازکی صدا و حروفی که نازک تلفظ می‌شوند را «ترقیق» می‌گویند یعنی این حروف رقیق می‌شود.

تفخیم درشتی صدا و پر حجمی صدا و ترقیق نازکی صدا است که این دو در کنار هم زیبایی می‌آفرینند، مثلا می‌گوییم «إِیَّاکَ نَعْبُدُ وإِیَّاکَ نَسْتَعِینُ» همه اینها نازک هستند، در ادامه وقتی می‌گوییم «اهدِنَا الصِّرَاطَ المُستَقِیمَ صِرَاطَ الَّذِینَ حروف را درشت ادا می‌کنیم.

این کلید سوم زبان عربی بود که یک مقداری این را برای شما باز می‌کنم که کجا تفخیم و کجا ترقیق کنیم البته در اینجا فشردگی زمان را نیز مد نظر خواهیم داشت پس بسیار سطحی می‌گویم و از برخی جزئیات فاکتور می‌گیریم؛ چرا که لازم نیست به آنها بپردازیم.

۷حرفی که باید درشت تلفظ شوند

اول باید ببینیم کدام حروف در زبان قرآن زمانی که می‌خواهیم قرآن بخوانیم پر و درشت تلفظ می‌شوند به هفت حرف که همیشه پر هستند و درشت تلفظ می‌شوند باید دقت کنیم. «صاد»، «ضاد»، «طا»، «ظا» این چهار حرفی که در حروف الفبا دنبال هم دیگر هستند تقریبا یک شکل نوشته می‌شود درشت هستند.

دو حرف دیگر «خا» و «غین» که تقریبا شبیه همدیگر نوشته می‌شوند، دو حرف درشت هستند حرف هفتم هم حرف «قاف» است که درشت و پر تلفظ می‌شوند.

برای اینکه این حروف را فراموش نکنید یک مثلث واژگون بکشید و این حروف را داخل مثلث بنویسید، داخل این مثلث که رأس آن به سمت پایین است حروف «صاد»، «ضاد»، «طا»، «ظا» بنویسید، وسط آن «خا» و «غین» و گوشه راس مثلث که پایین است حرف «قاف» را قرار دهید. این حروف هفت گانه را همیشه درشت بگویید. این هفت حرف را حروف «استعلا» می‌گویند یعنی این حروف میل به بلندی دارند و صدای آنها درشت تلفظ می‌شود.